خال سرطانی یا ملانوم، یک نوع سرطان پوست است که همه افراد ممکن است به آن مبتلا شوند. اگر این بیماری به سرعت تشخیص داده شود و درمان مناسبی صورت گیرد، میزان بهبود آن به نزدیکی صد در صد خواهد رسید. اما اگر خالهای بدخیم سرطانی پوست درمان نشوند، با گذشت زمان ممکن است در سایر مناطق بدن نیز پخش شوند و به سرعت گسترش یابند. پخش این خالهای بدخیم می‌تواند به شدت خطرناک باشد و به مرگ منجر شود.
متخصصان پوست باور دارند که میزان مرگ و میر ناشی از خال سرطانی در شرایط زیر قابل کاهش قابل توجه خواهد بود:
- آگاهی افراد درباره نشانه‌های هشداردهنده ملانوم و علائم آن.
- پآموزش روش‌های بررسی پوست و شناسایی نشانه‌های ابتلا به سرطان پوست.
- اختصاص زمان برای معاینه پوست و بررسی موارد مشکوک.
با انجام این اقدامات، افراد می‌توانند در تشخیص زودهنگام و درمان به موقع خال سرطانی، خطرات جدی را کاهش دهند. همچنین، برنامه‌های آگاهی‌بخشی و آموزشی در جامعه می‌توانند به شناخت بهتر این بیماری و پیشگیری از آن کمک کنند.
نشانه‌ها و علائم
هر فردی ممکن است با این خالهای سرطانی مواجه شود. بنابراین لازم است همگی ما با دقت خالهای پوستی را معاینه کنیم. معاینه منظم بهترین روش تشخیص زودهنگام این سرطان پوستی مرگبار است. بدیهی است که برای موفقیت‌آمیز بودن این کار باید از ویژگی‌های اصلی ملانوم و نکته‌های اصلی و ابتدایی خصوصیات پوست آگاهی داشت.
آشنایی مقدماتی با ملانوم
نکته مهم: اگر خال یا لکه جدیدی را روی پوست دیدید که مشخصات فوق در مورد آن صدق می‌کرد، در اولین فرصت به متخصص پوست مراجعه کنید.
نشانه‌های ملانوم
شایع‌ترین نشانه‌های ابتدایی ملانوم، یعنی آنچه بیمار به چشم می‌بیند، عبارت‌اند از:
- خال پوستی در حال رشد
- خال پوستی با ظاهر غیرطبیعی یا خالی که شبیه به هیچ یک از خالهای دیگر روی پوست نیست و می‌توان آن را از حیث متفاوت و زشت بودن در میان بقیه به جوجه اردک زشت تشبیه کرد.
- یک دست نبودن خال: شکل عجیب یا کناره ناشمخص یا ناصاف داشتن و به رنگ‌های گوناگون بودن
علائم ملانوم
ملانوم در مراحل اولیه با هیچ علامتی همراه نیست و بیمار مورد خاصی را احساس نمی‌کند. بااین حال ملانوم گاهی با علائم زیر همراه است:
- خارش
- خونریزی
- درد
بسیاری از خالهای سرطانی، اما نه تمام آنها، با این نشانه‌ها و علائم همراه هستند. خالهای سرطانی انواع گوناگون دارند؛ یک گونه از ملانوم نخست به شکل رگه‌ای قهوه‌ای یا سیاه رنگ زیر ناخن انگشتان دست یا پا دیده می‌شود. خال سرطانی گاهی شبیه به کبودشدگی‌ای است که التیام نمی‌یابد.
افراد مستعد ابتلا به ملانوم
همگی ما در معرض ابتلا به این بیماری قرار داریم. رنگ پوست اکثر افرادی که مبتلا به ملانوم می‌شوند، روشن است، البته افراد دارای رنگ پوست قهوه‌ای و سیاه نیز از این سرطان پوستی در امان نیستند.
دلایل ابتلا به ملانوم
اشعه مافوق بنفش (UV) در اکثر موارد عامل اصلی ایجاد شدن این خالهای سرطانی است. نور خورشید، دستگاه‌های برنزه کننده پوست و لامپ‌های خورشیدی ما را در معرض این اشعه مضر و خطرناک قرار می‌دهند. نقش وراثت را نیز نباید از خاطر برد. یافته‌های پژوهش‌های انجام شده بیانگر این نکته است که ابتلا یکی از بستگان نسبی نزدیک، یعنی والدین، فرزندان، خواهران و برادران خود فرد یا والدین وی، احتمال مبتلا شدن به این بیماری را افزایش می‌دهد.
تشخیص ملانوم توسط متخصص پوست
متخصص پوست با دقت بالا پوست بیمار را برای تشخیص ملانوم بررسی می‌کند و خال‌ها و لکه‌های مشکوک را ارزیابی می‌کند. او برای مشاهده بهتر پوست از یک دستگاه به نام درموسکوپ استفاده می‌کند که نور را روی پوست تابانده و با استفاده از بزرگنمایی این دستگاه، قادر است رنگدانه‌ها و ساختارهای پوست را به طور دقیق مشاهده کند.
علاوه بر این، در صورت لزوم، متخصص پوست گره‌های لنفاوی را مماس می‌کند. اگر متخصص پوست خال یا لکه‌ای که شبیه به ملانوم است را تشخیص دهد، قسمتی یا تمام آن را برداشت می‌کند و سپس نمونه پوست برداشته شده را به آزمایشگاه ارسال می‌کند. این روش به عنوان بیوپسی یا نمونه‌برداری شناخته می‌شود. ارسال نمونه به آزمایشگاه ضروری است زیرا ملانوم را نمی‌توان بدون برداشت نمونه تشخیص داد.
انجام نمونه‌برداری توسط متخصص پوست سریع، ایمن و آسان است و بیمار نباید نگرانی یا اضطراب کوچکی داشته باشد. عوارض و ناراحتی مربوط به این روش بسیار کم است.
چنانچه سرطانی بودن خال صورت در نتیجه نمونه برداری تایید شود، مرحله ملانوم نیز در این گزارش ذکر می‌شود. پزشک با توجه به مرحله ملانوم می‌تواند میزان ریشه دواندن سرطان در پوست را تعیین کند.
مراحل ملانوم عبارت‌اند از:
مرحله صفر (در محل اصلی): ملانوم به لایه فوقانی پوست (اپیدرم یا روپوست) محدود می‌شود.
مرحله اول: هر چند ملانوم در این مرحله نیز به پوست محدود می‌شود، اما ضخیم‌تر شده است و ضخامت آن گاهی به یک میلی متر نیز می‌رسد. پوست روی ملانوم در مرحله اول الف بی‌عیب و نقص به نظر می‌رسد؛ حال آن که در مرحله اول بوست زخم می‌شود و شکافی روی آن پدید می‌آید.
مرحله دوم: در مرحله دوم ملانوم رشد کرده و ضخیم‌تر شده است و ضخامت آن بین یک تا بیش از چهار میلی متر متغیر است. پوست روی خال سرطانی گاهی زخم است. خال در مرحله دوم علی‌رغم ضخیم بودن هنوز منتشر نشده است.
مرحله سوم: ملانوم به یکی از دو شکل زیر پخش شده است: ۱.در یک یا چند گره یا غده لنفاوی نزدیک یا ۲. در پوست مجاور منتشر می‌شود.
مرحله چهارم: ملانوم در اندام‌های داخلی، گره‌های لنفاوی یا پوست دورتر از محل ملانوم اولیه منتشر می‌شود.
گاهی لازم است تا نمونه‌برداری دیگری انجام شود. انجام نوعی جراحی به نام نمونه‌برداری گره لنفاوی نگهبان (SLNB) برای تعیین مرحله ملانوم پیشنهاد می‌شود. ملانوم در زمان پخش شدن غالباً نخست به نزدیکترین گره لنفاوی راه می‌یابد. پزشک به کمک نمونه برداری SLNB می‌تواند بگوید که آیا ملانوم در غده‌های لنفاوی مجاور منتشر شده است یا خیر. پرتونگاری (اشعه ایکس)، آزمایش خون و سی تی اسکن نیز گاهی انجام می‌شود.
درمان ملانوم
نوع درمان دریافتی بیمار به عواملی مانند موارد زیر بستگی دارد:
- میزان ریشه دواندن ملانوم در پوست و پیش رفتن آن در عمق پوست
- پخش شدن ملانوم در دیگر بخش‌های بدن
- سلامتی بیمار
در ادامه روش‌های رایج برای درمان خال صورت را توضیح می‌دهیم.
جراحی
پزشکان برای درمان خال های سرطانی سعی می‌کنند تا تمام بافت سرطانی را بردارند. چنانچه سرطان هنوز منتشر نشده باشد، متخصص پوست غالباً می‌تواند این کار را در مطب انجام دهد. بیمار غالباً در زمان جراحی خال هوشیار است. عمل‌های زیر برای برداشتن پوست سرطانی انجام می‌شود:
شکافتن و بریدن: متخصص پس از بی‌حس کردن پوست، روی آن شکاف ایجاد می‌کند و خال و بخشی از پوست به ظاهر طبیعی اطراف آن را بیرون می‌آورد. این پوست دارای ظاهر معمولی را حاشیه خال گویند. برش‌ها یا شکاف‌های مختلفی ایجاد می‌شود. این عمل اکثراً در مطب متخصص پوست انجام می‌شود.
جراحی موس (Mohs): متخصص پوستی می‌تواند این عمل را انجام دهد که دوره‌های پزشکی خاص جراحی موس را گذرانده باشد. متخصص پوستی که این دوره را به طور کامل سپری کرده باشد، جراح موس نامیده می‌شود.
جراح موس در ابتدا بخش قابل مشاهده ملانوم و سپس سلول‌های سرطانی را برمی‌دارد. چون سلول‌های سرطانی با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند، جراح در هر محله یک لایه از پوستی را برمی‌دارد که احتمال می‌دهد حاوی سلول‌های سرطانی باشد. جراح پس از برداشتن هر لایه، آن را آماده آزمایش میکروسکوپی می‌کند و وجود سلول‌های سرطانی را در زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند. این رویکرد لایه به لایه تا زمانی ادامه می‌یابد که جراح دیگر سلول سرطانی پیدا نکند. جراحی موس در اکثر موارد ظرف یک روز یا کمتر کامل می‌شود. میزان موفقیت‌آمیز بودن این روش بسیار بالا است.
چنانچه این سرطان پوستی در مراحل اولیه تشخیص داده شود، برداشتن خال با روش برش و قطع کردن یا جراحی موس می‌تواند برای درمان بیمار کافی باشد. ملانوم در نخستین مرحله تنها در لایه فوقانی پوست (روپوست یا اپیدرم) رشد می‌کند. به همین دلیل متخصص پوست آن را ملانوم در محل اصلی یا مرحله صفر نیز می‌نامد. میزان موفقیت‌آمیز بودن برداشتن خال به روش جراحی در مرحله صفر تقریباً ۱۰۰ درصد است.
چنانچه خال بیشتر در عمق پوست رشد کرده یا منتشر شده باشد، رفع خال صورت نیز پیچیده‌تر خواهد شد. برنامه درمانی گاهی با یکی از جراحی‌های شرح داده شده در بالا شروع می‌شود و در صورت لزوم برای درمان‌های دیگر نیز اقدام می‌شود.
دیگر روش‌های درمان ملانوم عبارت‌اند از:
- لنفادنکتومی: جراحی با هدف برداشتن غدد لنفاوی
- ایمونوتراپی: روشی برای بهبود عملکرد سیستم ایمنی بیمار برای مقابله با سرطان
- درمان هدفمند: داروهای محدود کننده موقت سرطان، البته خوشبختانه برخی بیماران با درمان هدفمند کاملاً بهبود می‌یابند.
- شیمی درمانی: استفاده از داروهای نابود کننده سلول‌های سرطانی (و تعدادی از سلول‌های سالم)
- پرتودرمانی: استفاده از اشعه ایکس نابود کننده سلول‌های سرطانی (و تعدادی از سلول‌های سالم)
دیگر درمان‌های متداول عبارت‌اند از:
- آزمایش بالینی: در آزمایش بالینی کارآمدی دارو یا روش درمانی دیگری مورد بررسی قرار می‌گیرد. پزشک در صورت احتمال مفید بودن آزمایش بالینی برای بیمار بهره‌گیری از آن را پیشنهاد می‌کند. مشارکت در پژوهش دارویی مزایا و معایب خاص خود را دارد. بیمار پیش از پیوستن به آزمایش بالینی باید به تفصیل در مورد نقاط قوت و ضعف آن با پزشک معالج خود صحبت کند و سپس در کمال آزادی و با آگاهی کامل تصمیم نهایی را در خصوص پیوستن به این آزمایش اتخاذ کند.
- روش درمانی با سلول‌های T انتخابی، از سیستم ایمنی بیمار برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. به جای دارو، بیمار باید خون خود را تحویل دهد. خونی که از بدن بیمار بیرون می‌رود، برای استخراج سلول‌های T به آزمایشگاه ارسال می‌شود. این سلول‌ها در مقابل سرطان و عفونت به بدن کمک می‌کنند. سپس سلول‌های T در آزمایشگاه تکثیر می‌شوند. بعد از آماده‌سازی، سلول‌های T به بدن بیمار تزریق می‌شوند. در برخی از موارد بیماران مبتلا به ملانوم پیشرفته، این روش باعث می‌شود تا سرطان به مدت طولانی وارد مرحله سکون شده و بازگشت نکند. با این حال، در حال حاضر این روش در دسترس گسترده قرار ندارد.
- مصرف مسکن و راهکارهای موقت: این روش علائم را تسکین می‌دهد و کیفیت زندگی بیمار را بهبود می‌بخشد. بسیاری از بیماران، و نه فقط بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته، از این راهکارها بهره می‌گیرند. راهکارهای موقت و مصرف مسکن در زمان منتشر شدن ملانوم برای مدیریت درد و دیگر علائم پیشنهاد می‌شود. پرتودرمانی نوعی راهکار موقت است که در مرحله چهارم و پس از پخش شدن سرطان کاربرد دارد. این روش درد و علائم دیگر را تسکین می‌دهد.