تشخیص آزمایشگاهی سفلیس با کمک آزمایش خون

سفليس يک بيماری منتقله از راه جنسی است که توسط باکتری «تروپونما پاليدوم» ايجاد می‌شود، و اغلب به واسطه تماس مستقیم با زخم سیفلیس (شانکر)، زخم سفت، برجسته و بدون درد، ایجاد می‌شود. رایج‌ترین آزمایش‌های سفلیس آنتی بادی‌هایی را در خون تشخیص می‌دهد که در پاسخ به عفونت ترپونما پالیدوم تولید می‌شوند. برخی از روش‌هایی که معمولاً کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، باکتری یا ماده ژنتیکی آن (DNA) را تشخیص می‌دهند.

آزمایش چگونه انجام می‌شود؟

آزمایش‌های سفلیس برای غربالگری و یا تشخیص عفونت تروپونما پاليدوم، باکتری عامل سیفلیس، استفاده می‌شود. انواع مختلفی از آزمایشات موجود است. معمولا آزمایشات آنتی بادی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آزمایشات آنتی بادی (سرولوژی)

این آزمایشات آنتی بادی‌ها را در خون و گاهی در مایع مغزی نخاعی (CSF) تشخیص می‌دهد. دو نوع کلی برای آزمایش سیفلیس در دسترس است، تست آنتی بادی نانترپونمال و تست آنتی بادی ترپونمال (مشتق شده از نام باکتری). هر یک از این دو نوع ممکن است برای غربالگری سفلیس مورد استفاده قرار گیرند اما باید آزمایش دوم انجام شود که از روش دیگری برای تأیید نتیجه مثبت و تشخیص سفلیس فعال استفاده کند.

• آزمایشات آنتی بادی نانترپونمال: این آزمایشات “nontreponemal” نامیده می‌شوند، زیرا آن‌ها آنتی بادی‌هایی را تشخیص می‌دهند که به طور خاص علیه باکتری Treponema pallidum هدایت نشده‌اند. این آنتی بادی‌ها زمانی که بدن به سفلیس مبتلا می‌شود توسط بدن تولید می‌شوند که ممکن است در چندین شرایط دیگر نیز تولید شوند. این آزمایشات بسیار حساس هستند اما از آنجا که خیلی دقیق نیستند می‌توانند نتیجه مثبت کاذب به عنوان مثال ناشی از استفاده از دارو داخل وریدی، بارداری، بیماری لایم، انواع خاصی از ذات الریه، مالاریا، سل یا برخی اختلالات خود ایمنی از جمله لوپوس را ایجاد کنند. نتیجه مثبت غربالگری باید با آزمایش دقیق‌تر (ترپونمال) تأیید شود. آزمایشات نانترپونمال عبارتند از:
  • ریاگین سریع پلاسما (انگلیسی: Rapid Plasma Reagin یا RPR): علاوه بر غربالگری، این آزمایش به منظور نظارت بر بیماری سیفلیس نیز مفید است. برای این منظور، سطح آنتی بادی اندازه‌گیری می‌شود. همچنین در صورت مثبت بودن آزمایش اولیه برای آنتی بادی‌های ترپونمال، ممکن است از این دارو برای تأیید وجود عفونت فعال استفاده شود.
  • آزمایش آزمایشگاه تجسس بیماری‌های آمیزشی (انگلیسی: Venereal Disease Research Laboratory یا VDRL): علاوه بر خون، این آزمایش در درجه اول برای کمک به تشخیص سیفلیس عصبی در مایع مغزی- نخاعی انجام می‌شود.
• آزمایش آنتی بادی ترپونمال (انگلیسی: Treponemal antibody tests): این آزمایشات خون آنتی بادی‌هایی را تشخیص می‌دهند که به طور خاص تروپونما پاليدوم را هدف قرار می‌دهند، و برای سفلیس بسیار دقیق هستند، به این معنی که نتیجه مثبت کاذب ندارند. اما، به محض آلوده شدن فرد و ایجاد این آنتی بادی‌ها، مادام العمر در خون باقی می‌مانند. برای مقایسه، آنتی بادی‌های نانترپونمال معمولاً پس از حدود 3 سال در یک فرد تحت درمان ناپدید می‌شوند. بنابراین، یک نتیجه آزمایش غربالگری ترپونمال مثبت باید توسط یک آزمایش نانترپونمال (مانند RPR) دنبال شود تا بین عفونت فعال (یا عفونت مجدد) و عفونت دیگری که در گذشته رخ داده و با موفقیت درمان شده است، تفاوت قائل شود. آزمایشات آنتی بادی ترپونمال عبارتند از:
  • آزمایش جذب پادتن ترپونمال فلورسنت (انگلیسی: Fluorescent treponemal antibody absorption یا FTA-ABS): این تست بعد از 3 تا 4 هفته اول پس از قرار گرفتن در معرض میکروب، مفید است. علاوه بر آزمایش خون، می‌توان از آن برای اندازه‌گیری آنتی بادی‌ها برای تروپونما پاليدوم در مایع مغزی-نخاعی برای کمک به تشخیص سیفلیس عصبی استفاده کرد.
  • سنجش لختگی ذرات تارپیچ پالیدیوم (انگلیسی: Treponema pallidum particle agglutination assay): این آزمایش گاهی به جای آزمایش جذب پادتن ترپونمال فلورسنت انجام می‌شود زیرا دقیق‌تر است و نتیجه مثبت کاذب کمتری دارد.
  • MHA-TP (Microhemagglutination assay): روش تأیید دیگر؛ این تست در حال حاضر بسیار کمتر استفاده می‌شود.
  • Immunoassays (IA): در سال‌های اخیر، چندین آزمایش خودکار ساخته شده است که آن‌ها را برای اهداف غربالگری مناسب می‌کند.

تشخیص مستقیم باکتری‌ها

این آزمایشات کمتر انجام می‌شوند:

• میکروسکوپ زمینه تاریک یا دارک فیلد- این روش را می‌توان در مراحل اولیه سیفلیس هنگامی که یک زخم سفلیس مشکوک وجود دارد استفاده کرد، که شامل گرفتن خراش زخم، قرار دادن آن بر روی اسلاید و بررسی آن با وسیله خاصی به نام میکروسکوپ زمینه تاریک است.
• تشخیص مولکولی (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز)- این آزمایش مواد ژنتیکی را از باکتری‌های موجود در نمونه زخم، خون یا مایع مغزی-نخاعی تشخیص می‌دهد.

آزمایش سفلیس چه زمانی توصیه می‌شود؟

آزمایش سفلیس ممکن است هنگامی انجام شود که فرد دارای علائم و نشانه‌هایی از جمله موارد زیر باشد:

• شانکر روی دستگاه تناسلی یا گلو
• بثورات پوستی که اغلب ناصاف، قرمز و لکه‌دار است و به طور مکرر در کف دست و کف پا ظاهر می‌شود (جایی که اصولا بثورات ایجاد نمی‌شود) و معمولاً خارش ندارد، و با علائم دیگر مانند تب، خستگی، تورم غدد لنفاوی (غدد)، گلو درد و بدن درد همراه است یا علائمی ندارد.

غربالگری سیفلیس، بدون در نظر گرفتن علائم، زمانی توصیه می‌شود که شخص:

• تحت درمان بیماری آمیزشی دیگری مانند سوزاک است.
• باردار است، در اولین ویزیت قبل از تولد و اگر زن در معرض خطر باشد، دوباره در سه ماهه سوم بارداری و هنگام زایمان
• مردی است که با مردان رابطه جنسی دارد؛ آزمایش باید حداقل سالانه یا در صورتی که فرد در خطر باشد هر 3 تا 6 ماه یکبار انجام شود.
• درگیر یک فعالیت جنسی پرخطر است، مانند داشتن رابطه جنسی بدون محافظت با چندین شریک جنسی
• مبتلا به عفونت HIV است، در ابتدا زمانی که تشخیص داده می‌شود و بعد از آن حداقل سالی یکبار؛ در صورتی که در معرض خطر باشد ممکن است بیشتر انجام شود.
• یک یا چند شریک جنسی دارد که آزمایش سفلیس مثبت داشته‌اند.
• مطلع شده که شریک جنسی آلوده داشته است.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری برای اطمینان از موفقیت‌آمیز بودن درمان و درمان عفونت، آزمایش پیگیری مانند اندازه‌گیری سطح آنتی بادی‌ها (به عنوان مثال، عناصر RPR) را توصیه می‌کند.

در طی آزمایش سیفلیس چه اتفاقی می‌افتد؟

آزمایش سیفلیس معمولاً به صورت آزمایش خون است. در طی آزمایش خون سیفلیس، یک متخصص مراقبت های بهداشتی با استفاده از یک سوزن کوچک، از رگ بازوی شما نمونه خون می‌گیرد. بعد از قرار دادن سوزن، مقدار کمی خون در یک لوله آزمایش یا شیشه‌ی نمونه جمع می‌شود. هنگام داخل یا خارج شدن سوزن ممکن است کمی احساس سوزش کنید. این کار معمولاً کمتر از پنج دقیقه طول می‌کشد.

مراحل پیشرفته‌تر سفلیس می‌تواند بر مغز و نخاع تأثیر بگذارد. اگر علائم شما نشان می‌دهد که بیماری‌تان در مرحله پیشرفته‌تری قرار دارد، ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی ممکن است آزمایش سیفلیس را روی مایع مغزی نخاعی (CSF) تجویز کند. مایع مغزی نخاعی مایعی شفاف است که در مغز و نخاع شما یافت می‌شود.

برای این آزمایش، مایع مغزی- نخاعی شما از طریق روشی بنام پونکسیون نخاعی، که به آن ضربه نخاعی نیز گفته می‌شود، جمع‌آوری می‌شود. در طی این روش:

• به پهلو دراز خواهید کشید یا روی تخت مخصوص خواهید نشست.
• یک ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی کمر شما را تمیز کرده و ماده بیهوشی را به پوست شما تزریق می‌کند، بنابراین در طول عمل احساس درد نخواهید کرد. ارائه دهنده ممکن است قبل از این تزریق یک کرم بی‌حس کننده به کمرتان بزند.
• هنگامی که ناحیه کمر کاملاً بی‌حس شد، ارائه دهنده یک سوزن نازک و توخالی بین دو مهره در قسمت پایین ستون فقرات قرار می‌دهد. مهره‌ها تیره‌های کوچکی هستند که ستون فقرات را تشکیل می‌دهند.
• ارائه دهنده مقدار کمی مایع مغزی نخاعی را برای آزمایش خارج می‌کند. این کار حدود پنج دقیقه طول خواهد کشید.
• زمانی که مایعات خارج می‌شود باید بسیار بی‌تحرک و ثابت باشید.
• ارائه دهنده خدمات ممکن است از شما بخواهد پس از انجام این روش، یک یا دو ساعت به پشت دراز بکشید. این کار باعث جلوگیری از سردرد می‌شود.

نتیجه این تست چه چیزی را نشان می‌دهد؟

هنگام تفسیر نتایج آزمایش‌های سفلیس باید دقت شود.

آزمایشات آنتی بادی

آزمایش خون منفی به این معنی است که احتمالاً هیچ عفونتی وجود ندارد. با این حال، آزمایش غربالگری منفی فقط به این معنی است که هیچ مدرکی از بیماری در زمان انجام آزمایش وجود ندارد. ممکن است آنتی بادی‌ها تا چندین هفته پس از قرار گرفتن در معرض باکتری شناسایی نشوند. در صورتی که شخصی مطمئن است که میکروب در بدنش وجود دارد، یا در صورتی که شک زیادی به وجود میکروب دارد، ممکن است آزمایش مجدد در تاریخ بعدی لازم باشد. همچنین برای افرادی که در معرض خطر بیشتر عفونت سفلیس قرار دارند، انجام آزمایش غربالگری به طور منظم برای بررسی احتمال عفونت مهم است.

یک غربالگری واکنش سریع پلاسما یا تست تشخیص باکتری تروپوانما پالیدوم مثبت باید توسط آزمایش آنتی بادی ترپونمال دقیق دنبال شود (به عنوان مثال: FTA ABS ،TP PA).

• نتیجه مثبت در روش دوم، نتیجه غربالگری را تأیید می‌کند و فرد مبتلا به سفلیس تشخیص داده می‌شود.
• نتیجه منفی در آزمایش ترپونمال ممکن است به معنی مثبت بودن آزمایش اولیه واکنش سریع پلاسما یا تست تشخیص باکتری تروپوانما پالیدوم باشد. آزمایش و بررسی بیشتر ممکن است برای تعیین علت مثبت کاذب انجام شود.

متناوباً، یک پزشک یا آزمایشگاه از آزمایش آنتی بادی ترپونمال (FTA ABS ،TP PA ،IA) به عنوان آزمایش اولیه استفاده می‌کند. یک نتیجه مثبت نشان دهنده وجود آنتی بادی‌های سفلیس در خون است، اما از آنجایی که آنتی بادی‌های ترپونمال حتی پس از درمان عفونت نیز مثبت باقی می‌مانند، این نتیجه مثبت نشان نمی‌دهد که فرد عفونت فعلی دارد یا در گذشته آلوده شده است. برعکس، آنتی بادی‌های نانترپونمال که با واکنش سریع پلاسما تشخیص داده می‌شوند، معمولاً پس از حدود 3 سال در یک فرد تحت درمان کافی و مناسب از بین می‌روند. بنابراین، اگر آزمایش اولیه ترپونمال مثبت باشد، می‌توان واکنش سریع پلاسما را برای تشخیص دادن عفونت فعال یا گذشته انجام داد. در این حالت، واکنش سریع پلاسما مثبت تأیید می‌کند که فرد در معرض سفلیس قرار گرفته است و اگر قبلاً درمان نشده باشد، عفونت فعال دارد یا اگر بیش از 3 سال قبل درمان رخ داده باشد، احتمال عفونت مجدد وجود دارد.

برای نظارت بر درمان و یا تعیین موفقیت درمان، ممکن است نتایج یک یا چند واکنش سریع پلاسما ارزیابی شود. پس از درمان، آنتی بادی‌های سفلیس باید کمتر باشند. به عنوان مثال، اگر واکنش سریع پلاسما در ابتدا 1:256 گزارش شده باشد، مقدار 1:16 پس از درمان نشان دهنده سطح پایین‌تر آنتی بادی است. اگر غلظت آنتی بادی ثابت باقی بماند یا افزایش یابد، فرد مبتلا ممکن است به یک عفونت مداوم مبتلا باشد یا دوباره آلوده شده باشد. همچنین ممکن است نتایج به صورت رقیق شده (مثلاً 1/16) بیان شده یا به یک عدد کامل تبدیل شود (مثلاً 16 رقیق).

تست‌های مایع مغزی-نخاعی

نتایج آزمایش‌های سفلیس معمولاً هنگامی که کسی در مراحل دیررس یا نهفته بیماری و یا مشکوک به درگیری مغزی (سیفلیس عصبی) است، روی نمونه‌های مایع مغزی-نخاعی انجام می‌شود، و اغلب همراه با آزمایش خون و همچنین علائم و سابقه پزشکی فرد مبتلا تفسیر می‌شود.

یک نتیجه مثبت تست تشخیص باکتری تروپوانما پالیدوم یا آنتی بادی‌های ضد تروپونما پالیدوم بر روی نمونه‌ای از مایع مغزی-نخاعی نشان دهنده عفونت احتمالی سیستم عصبی مرکزی است. یک نتیجه منفی، به ویژه در آنتی بادی‌های ضد تروپونما پالیدوم، ممکن است به حذف عفونت سیستم عصبی مرکزی کمک کند.

تشخیص مستقیم

در صورتی که یک خراش از یک زخم مشکوک به سیفلیس وجود باکتری‌های سفلیس را نشان دهد (یک آزمایش مثبت بر روی میکروسکوپ دارک فیلد یا PCR)، فرد مورد آزمایش دارای عفونت است که نیاز به درمان با یک دوره آنتی بیوتیک، ترجیحا پنی سیلین دارد.

نتیجه منفی حاصل از خراش دادن ممکن است به این معنی باشد که هیچ عفونت سفلیسی وجود ندارد و علائم آن به دلیل وجود عارضه دیگری است یا باکتری‌های کافی برای تشخیص وجود ندارد.

آیا برای آمادگی جهت انجام تست لازم است کاری انجام دهم؟

برای آزمایش خون سفلیس نیازی به آماده‌سازی خاصی ندارید. برای پونکسیون کمری، ممکن است از شما خواسته شود که مثانه و روده خود را قبل از آزمایش خالی کنید.

آیا انجام این تست‌ها خطراتی به همراه دارد؟

انجام آزمایش خون خطر بسیار کمی دارد. ممکن است در نقطه‌ای که سوزن زده شده درد یا کبودی جزئی داشته باشید، اما بیشتر علائم به سرعت برطرف می‌شوند.

در صورت انجام پونکسیون کمری، ممکن است در محل قرار دادن سوزن در کمر خود درد یا حساسیت داشته باشید. همچنین ممکن است بعد از عمل سردرد داشته باشید.

آیا مورد دیگری هست که باید بدانم؟

آزمایشات مختلفی که برای غربالگری و تشخیص سفلیس در دسترس است، بسته به مرحله بیماری دقت متفاوتی دارند.

اگر از نظر جنسی فعال هستید، باید در مورد بثورات مشکوک یا زخم در ناحیه دستگاه تناسلی با یک پزشک مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید؛ علاوه بر سفلیس، بسیاری از بیماری‌های مقاربتی دیگر نیز وجود دارند. در صورتی که مبتلا به عفونت هستید، به شریک (شرکای) جنسی خود بگویید تا آزمایش داده و معالجه شود.

در صورت ابتلا به زخم‌های سفلیس خطر ابتلا به سایر بیماری‌های مقاربتی افزایش می‌یابد. طبق مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، در صورت وجود زخم‌های سیفلیس، احتمال آلودگی به ویروس HIV دو تا پنج برابر بیشتر است. اگر چنین شانکرهایی دارید و HIV برای شما تشخیص داده نشده است، باید آزمایش HIV بدهید.