تابش آفتاب می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی پوست شود. در کوتاه‌مدت امکان دارد نور خورشید باعث آفتاب‌سوختگی پوست بشود. ولی حتی در صورت عدم بروز آفتاب‌سوختگی، تابش آفتاب می‌تواند در بلندمدت باعث بروز پیری زودرس پوست شده و در نهایت این حالت می‌تواند منجر به ایجاد سرطان پوست شود.
پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب زمانی ایجـاد می‌شـود که پوسـت بدون محافظت در معرض پرتو فرابنـفش خورشـید قرار گرفـته و تغـییراتی در دی ان ای در سطح مولکولی ایجاد می‌شود. با توجه به این که پیری زودرس در عمیق‌ترین لایه‌های پوست ایجاد می‌شود، امکان دارد سال‌ها طول بکشد تا آسیب‌دیدگی قابل مشاهده شود.
تفاوت بین سالخوردگی پوست در حالت عادی و پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب
با پیشرفت سن، تغییرات زیر در پوست رخ می‌دهند:
- افت کلاژن و الاستین: کلاژن و الاستین، دو پروتئین مهم در پوست که وظیفه حمایت و انعطاف‌پذیری آن را دارند، باعث افزایش حجم پوست می‌شوند. با افزایش سن، سطح این دو پروتئین کاهش می‌یابد، که منجر به کاهش حجم پوست و افتادگی آن می‌شود. همچنین، این تغییرات منجر به ظهور چین و چروک در پوست می‌شود.
- کاهش توانایی حفظ رطوبت: پوست در سنین بالا قادر به جذب و حفظ رطوبت لازم خود نیست و تولید عوامل طبیعی مرطوب کننده پوست نیز کاهش می‌یابد. این امر باعث خشکی پوست می‌شود و باعث ترک خوردگی و تیرگی پوست می‌شود.
- ظهور لکه‌های تیره: در اثر پیری و تابش نور آفتاب، ممکن است لکه‌های تیره روی پوست شکل بگیرند. این لکه‌ها معمولاً به عنوان لکه‌های پیری یا لکه‌های ناشی از آسیب نوری شناخته می‌شوند.
سالخوردگی پوست دو نوع دارد: سالخوردگی طبیعی که با روند طبیعی پیری پوست همراه است و سالخوردگی ناشی از عوامل خارجی مانند تابش نور آفتاب (پیری زودرس) که به صورت شدیدتر و زودتر از روند طبیعی رخ می‌دهد.
سالخوردگی طبیعی پوست
با افزایش سن، پوست نیز دچار سالخوردگی می‌شود. این نوع پیری کاملاً طبیعی است و شخص کنترلی بر روی آن ندارد و با نام سالخوردگی طبیعی پوست شناخته می‌شود. سالخوردگی طبیعی در اثر عوامل داخلی مانند ژنتیک و تغییرات هورمونی که در دوره‌های مختلف زندگی ایجاد می‌شوند، بروز می‌کند.
پیری زودرس
این نوع پیری قابل کنترل می‌باشد. پیری زودرس در اثر عوامل خارجی مانند محیط (شرایط آب و هوایی و تابش آفتاب)، سبک زندگی (مصرف سیگار و مشروبات الکلی) و مصرف دارو ایجاد می‌شود. این عوامل می‌توانند سبب تسریع روند سالخوردگی پوست شوند.
تابش آفتاب چگونه باعث پیری زودرس می‌شود؟
با قرار گرفتن در تابش نور مستقیم خورشید بدون محافظت، پوست در معرض پرتو فرابنفش UVA و UVB قرار می‌گیرد. پرتو UVB سبب آسیب‌دیدگی و از بین رفتن سلول‌های موجود در لایه خارجی پوست می‌شود. این حالت تولید سلولی با گذشت زمان منجر به ضخیم شدن لایه بیرونی پوست می‌شود. UVB در بروز سرطان پوست مؤثر است و بر طبق تحقیقات انجام شده، پرتو UVA نیز در آسیب‌دیدگی پوست نیز تأثیر دارد. در واقع طبق اظهار سازمان جهانی بهداشت ، در ارتباط با پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب افراد بسیار بایستی مراقب پرتو UVA باشند. زمانی که پرتو UVA در لایه‌های عمیق پوست نفوذ می‌کند، گیرنده‌هایی که خاصیت انعطاف‌پذیری پوست را کاهش می‌دهند، فعال می‌شوند. ضخیم شدن و کاهش خاصیت انعطاف‌پذیری پوست در ایجاد چین و چروک پوست مؤثر هستند و پرتوهای UVA و UVB هر دو سبب آسیب‌دیدگی پوست شده که می‌تواند منجر به سرطان پوست شود.
پرتو UVA می‌تواند از شیشه و ابر عبور کند و به پوست برسد. در نتیجه استفاده مداوم از کرم ضد آفتاب و لباس مناسب الزامی می‌باشد. همچنین بایستی از کرم ضد آفتاب با طیف گسترده استفاده شود. این نوع ضد آفتاب پوست را در مقابل پرتو UVA و UVB محافظت می‌کند.
علائم پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب
پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب زمانی ایجاد می‌شود که پرتو فرابنفش از جانب خورشید و یا دستگاه مخصوص برنزه کردن پوست به طور مداوم سبب آسیب‌دیدگی ساختار پوست شود. جهت مشاهده تفاوت بین سالخوردگی طبیعی و پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب، پوست خود را در ناحیه‌ای از بدن که در معرض نور خورشید قرار ندارد با پوست صورت خود مقایسه کنید.
علائم پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب شامل موارد زیر می‌باشند:
- ایجاد چین و چروک
- تغییرات در رنگ‌دانه‌های پوست مانند ایجاد لکه‌های پیری، لکه‌های ناشی از تابش نور خورشید و کک و مک
- کاهش خاصیت انعطاف‌پذیری پوست
- بافت خشن و غیر یکنواخت پوست
- قابل مشاهده بودن مویرگ‌های اطراف بینی و سینه
- قرمزی و ایجاد لکه بر روی پوست
چه کسانی بیشتر در معرض پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب هستند؟
همه افراد در معرض پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب هستند، ولی مقدار این آسیب‌دیدگی به میزان قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید، نوع پوست و عوامل جغرافیایی مانند شرایط آب و هوایی بستگی دارد. به طور کلی افراد دارای پوست روشن‌تر بیشتر در معرض پیری زودرس و سرطان پوست هستند. البته افراد دارای پوست تیره نیز در معرض بروز این عارضه‌ها قرار دارند ولی در این حالت احتمال ایجاد لکه‌های تیره بر روی پوست بیشتر است. پزشکان متخصص پوست از مقیاس فیتزپاتریک برای تعیین نوع پوست و میزان آسیب‌دیدگی ناشی از تابش آفتاب استفاده می‌کنند:
- نوع 1- افراد دارای پوست روشن، چشم‌های به رنگ روشن، موهای بلوند یا قرمز. پوست این افراد دچار آفتاب‌سوختگی می‌شود و برنزه نمی‌شود.
- نوع 2- افراد دارای پوست نسبتاً روشن، چشم‌های به رنگ روشن. پوست این افراد به راحتی دچار آفتاب‌سوختگی شده و امکان دارد برنزه نیز بشود.
- نوع 3- افراد دارای پوست نیمه‌روشن. پوست این افراد در ابتدا دچار آفتاب‌سوختگی شده و سپس برنزه می‌شود.
- نوع 4- پوست قهوه‌ای روشن که برنزه می‌شود (با حداقل شدت آفتاب‌سوختگی)
- نوع 5- پوست قهوه‌ای متوسط که به ندرت دچار آفتاب‌سوختگی می‌شود.
- نوع 6- پوست قهوه‌ای تیره یا سیاه که به راحتی برنزه شده و هیچگاه دچار آفتاب‌سوختگی نمی‌شود.
چه زمانی بایستی در ارتباط با پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب به متخصص پوست مراجعه شود؟
در صورتی که پوست به دلیل تعرض مستقیم به نور خورشید آسیب ببیند، برای ارزیابی میزان آسیب و بررسی علائم سرطان پوست، بهتر است به یک متخصص پوست مراجعه کنید.
اگر شما نگران ظاهر پوست خود به علت پیری زودرس هستید، مراجعه به یک پزشک متخصص پوست می‌تواند کمک کند. پزشک ممکن است روش‌های محافظتی برای پوست در برابر نور خورشید را توصیه کند تا از وقوع آسیب بیشتر جلوگیری شود.
همچنین، اگر خالها یا لکه‌های قهوه‌ای، سیاه، قرمز یا سفید روی پوست مشاهده می‌کنید (که ممکن است نشانه سرطان پوست باشند)، بهتر است به متخصص پوست مراجعه کنید. درد یا خونریزی در لکه‌ها نیز ممکن است نشانه دیگری از سرطان پوست باشد.
درمان پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب
درمان پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب به طور کامل امکان‌پذیر نمی‌باشد، ولی روش‌های زیر در کاهش آسیب‌دیدگی مؤثر هستند:
لیزردرمانی
لیزر فرکشنال به منظور جوان‌سازی پوست و کاهش لکه‌های قهوه‌ای و خطوط ظریف و همچنین بهبود بافت و ظاهر منافذ بزرگ پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. انواع دیگر لیزر مانند لیزر پالسی رنگی، پارگی رگ‌های خونی و قرمزی ناشی از قرار گرفتن بیش از حد در معرض تابش آفتاب را برطرف می‌کند. لیزردرمانی نه تنها باعث جوان‌سازی پوست می‌شود بلکه در حفظ سلامت پوست مؤثر است و به درمان تغییرات پیش‌سرطانی کمک می‌کند.
پیلینگ شیمیایی
با استفاده از یک ماده شیمیایی مانند تری‌کلرو استیک اسید یا گلیکولیک اسید بر روی پوست، متخصص پوست می‌تواند لکه‌های قهوه‌ای و کراتوز اکتینیک را رفع کرده و سبب بهبود بافت پوست شود.
فتودینامیک تراپی
فتودینامیک تراپی به رفع لکه‌های پیش‌سرطانی که در اثر تابش آفتاب ایجاد شده‌اند کمک می‌کند. در این روش پزشک نوعی داروی موضعی را بر روی پوست مورد استفاده قرار داده و سپس از نور فلورسنت آبی یا قرمز جهت فعال‌سازی دارو و از بین بردن سلول‌های پیش‌سرطانی استفاده می‌کند. در این روش به سلول‌های عادی آسیبی وارد نمی‌شود.
داروی موضعی
برخی از داروها مانند داروی موضعی رتینوئید جهت بهبود خاصیت انعطاف‌پذیری پوست و رفع خطوط ظریف ناشی از پیری زودرس استفاده می‌شوند.
کرایوتراپی
در برخی از مواقع از نیتروژن مایع جهت فریز کردن لکه‌های غیر سرطانی و یا کراتوز اکتینیک استفاده می‌شود. پس از چند روز لکه‌ها تیره شده و برطرف خواهند شد.
پیشگیری از پیری زودرس
با رعایت محافظت از پوست در برابر نور خورشید، می‌توان از پیری زودرس ناشی از تابش آفتاب جلوگیری کرد. متخصصان پوست توصیه می‌کنند از کرم ضد آفتاب با طیف گسترده استفاده کنید، که می‌تواند از پرتوهای UVA و UVB محافظت کند. برای این منظور، بهتر است از کرم ضد آفتاب با عامل حفاظتی اس پی اف (SPF) 30 یا بیشتر استفاده کنید. همچنین، توصیه می‌شود از کرم‌های مقاوم در برابر آب استفاده کنید تا محافظت پوست را در طول زمان حفظ کنند. در صورت استفاده از این نوع کرم، بهتر است هر دو ساعت یکبار (و در صورت شنا یا ورزش فعال، در بازه‌های زمانی کوتاه‌تر) مجدداً اعمال کنید.
