خشکی پوست: علت و بیماری‌ها

خشکی پوست به وضعیتی اشاره دارد که با لمس کردن پوست، خشکی آن قابل تشخیص است. پوست خشک در لایه‌ی سخت سلولی (لایه‌ی کورنئوم) که در بیرونی‌ترین قسمت پوست قرار دارد، کمبود رطوبت را تجربه می‌کند و این منجر به ترک خوردگی سطح پوست می‌شود. عباراتی مانند اکسروز (xerosis)، اکسرودرم (xeroderma) و یا استئاتوز (asteatosis) به پوست خشک که فاقد چربی است، اشاره می‌کنند.

چه کسانی به خشکی پوست مبتلا می‌شوند؟

خشکی پوست بدن و صورت  می‌تواند مردان و زنان را در تمام سنین تحت تأثیر قرار دهد. که در صورت برو زباید به رفع خشکی پوست پرداخت.

• خشکی پوستی در دوران کودکی شروع می‌شود و ممکن است یکی از حدود ۲۰ نوع ایکتیوز (پوست در پوست فلسی: بیماری مادرزادی و ارثی که موجب زبر شدن و فلس مانند شدن پوست می‌شود) باشد. این نوع خشکی اغلب یک نوع سابقه خانوادگی است.
• معمولاً خشکی پوست در افراد مبتلا به درماتایت (ورم پوست) اتوپیک دیده می‌شود.
• تقریباً تمام افراد بالاتر از ۶۰ سال خشکی پوست دارند.

خشکی پوستی که در ابتدا وجود نداشته باشد و بعداً شروع شود ممکن است در افراد مبتلا به بیماری‌های خاص دیده شود.

• زنان یائسه
• کم‌کاری تیروئید
• نارسایی مزمن کلیه
• سوءتغذیه و کاهش وزن
• درماتایتی که در معاینات بالینی غیرقابل تشخیص است.
• درمان با داروهای خاص مانند رتینوئیدهای خوراکی، دیورتیک‌ها و مهارکننده‌های گیرنده‌ی فاکتور رشد پوست بیرونی

افرادی که در معرض یک محیط خشک قرار دارند، ممکن است خشکی پوست را تجربه کنند.

• رطوبت پایین: در آب و هوای بیابانی، سرد و شرایطی که باد می‌وزد.
• تهویه بیش از حد هوا
• حرارت مستقیمی که از آتش یا فن بخاری باشد.
• حمام کردن بیش از حد
• تماس با صابون، مواد شوینده و حلال‌ها
• مواد موضعی نامناسب مانند الکل
• التهاب ناشی از اصطکاک با لباس‌های زبر یا ساینده‌ها

چه چیزی باعث خشکی پوست می‌شود؟

خشکی پوست به دلیل اختلال در درستی عملکرد مانع لایه‌ی کورنئوم است. این لایه از کورنئوسیتز (corneocytes) ساخته شده است.

• یک کاهش سرتاسری در چربی‌های لایه‌ی کورنئوم وجود دارد.
• ممکن است نسبت سرامیدها (ceramides)، کلسترول و اسیدهای چرب آزاد به صورت طبیعی یا تغییر داده شده باشد.
• ممکن است یک کاهش در تکثیر سلول‌های کراتینوسیت (keratinocytes) وجود داشته باشد.
• در پوست خشک زیرگروه کراتینوسیت با کاهش در کراتین K1، K10 و افزایش در K5، K14 تغییر می‌کند.
• اینولوکرین (Involucrin)، نوعی پروتئین است که سختی سلول را افزایش می‌دهد و ممکن است در ابتدا بروز کند.
• نتیجه‌ی آن نگهداری کورنئوسیتز و کاهش ظرفیت نگهداری آب است.

اشکال ارثی ایکتیوز به علت از دست دادن عملکرد تغییر در ژن‌های مختلف (که در زیر ذکر شده است) می‌باشد.

• ولگاریس ایکتیوز (Ichthyosis vulgaris) (FLG)
• ایکتیوز مغلوب وابسته به STS) X)
• ایکتیوز مغلوب غیرجنسی مادرزادی (ABCA12, TGM1, ALOXE3)
• ایکتیوز کراتینوپتیک (Keratinopathic ichthyoses) (KRT1, KRT10, KRT2)

ایکتیوز اکتسابی ممکن است به دلایل زیر باشد:

• عوامل متابولیک: کم‌کاری تیروئید
• بیماری‌ها: لنفوم، سرطان‌های بدخیم داخلی، سارکوئیدوز، عفونت ایدز یا HIV
• داروها: اسید نیکوتین، کاوا (kava)، مهارکننده‌های پروتئینی کیناز (مانند مهارکننده‌ی EGFR)، هیدروکسی اوره

ویژگی‌های بالینی خشکی پوست چیست؟

پوست خشک یک سطح راکد و خشن دارد و ظاهر آن پوسته پوسته است. قابلیت انعطاف پوست خشک کمتر است و حالت ترک خورده دارد. وقتی که خشکی پوست شدید باشد، ممکن است پوست ملتهب و چاک چاک شود.

اگرچه هرجایی از بدن می‌تواند خشک شود، اما بیماری خشکی پوست تمایل دارد ساق پا را بیش از هر جای دیگر بدن تحت تأثیر قرار دهد.

ویژگی‌های بالینی ایکتیوز، به انواع خاص ایکتیوز بستگی دارد.

عوارض خشکی پوست

ممکن است نواحی خشک پوست شروع به خارش کند، این خارش یک‌ نوع اگزما/ درماتایت را نشان می‌دهد که توسعه یافته است.

• اگزمای اتوپیک (Atopic eczema)- به خصوص در افرادی که به ولگاریس ایکتیوز مبتلا هستند.
• اگزمای کراکوئل (Eczema craquelé)- به خصوص در افراد مسن. به این نوع اگزمای استئاتوتیک نیز می‌گویند.
• نوع خشک درماتایت نومولار (nummular dermatitis) / اگزمای صفحه مانند- به خصوص در افرادی که پوست خود را بیش از حد می‌شویند.

وقتی پوست خشک یک شخص مسن خارش دارد بدون اینکه جوش یا دانه‌ای وجود داشته باشد، به آن خارش زمستانی، هفتمین خارش سن، خارش سالخورده یا خارش مزمن سالمندان می‌گویند.

ممکن است دیگر عوارض خشکی پوست شامل موارد زیر باشد:

• عفونت پوست در زمانی که باکتری‌ها یا ویروس‌ها از طریق شکاف در سطح پوست نفوذ می‌کنند.
• گرمای بیش از حد، به خصوص در برخی اشکال ایکتیوز.
• آلرژی غذایی، به عنوان مثال بادام زمینی. آلرژی غذایی با تغییر ناگهانی فیلاگرین (filaggrin) مرتبط است.
• آلرژی تماسی، به عنوان مثال نیکل. آلرژی تماسی با نقص عملکرد مانع پوستی مرتبط است.

انواع پوست خشک چگونه تشخیص داده می‌شود؟

انواع پوست خشک با بررسی دقیق سابقه خانوادگی و معاینه تشخیص داده می‌شود.

تشخیص در کودکان:

• سابقه خانوادگی
• سن شروع
• ظاهر در بدو تولد، در صورتی که مشخص باشد
• توزیع خشکی پوست در سرتاسر بدن
• ویژگی‌های دیگر مانند اگزما، ناخن‌های غیرطبیعی، مو، دندان‌ها، بینایی، شنوایی

تشخیص در بزرگ‌سالان:

• سابقه پزشکی
• داروها و اصلاح‌های موضعی
• دفعات استحمام و استفاده از صابون
• بررسی عوامل محیطی که ممکن است خشکی پوست را بیشتر کند

گاهی اوقات ممکن است بیوپسی پوست انجام شود. برای تشخیص برخی از انواع ایکتیوز ممکن است آزمایش‌های اضافی نیز انجام شود.

راه درمان خشکی پوست چیست؟

تکیه‌ی درمان خشکی پوست و ایکتیوز روی رطوبت رسان‌ها/ نرم‌کننده‌ها است. آنها باید به صورت سخاوتمندانه و به مقدار کافی روی پوست مالیده شوند.

• کاهش خارش
• بهبود عملکرد مانع پوست
• جلوگیری از ورود مواد محرک و باکتری‌ها
• کاهش انتقال و از دست رفتن آب پوست

درصورتی که استفاده از نرم‌کننده‌ها مناسب‌ترین راه برای خشکی پوست صورت است، موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• شدت خشکی
• حد قابل‌تحمل
• اولویت‌های شخصی
• هزینه و میزان در دسترس بودن

به طور کلی، استفاده از نرم‌کننده‌ها به عنوان روشی برتر برای درمان خشکی پوست محسوب می‌شود، به شرطی که از آنها بر روی پوست نم‌دار استفاده شود و PH آنها زیر ۷ (اسیدی) باشد و محتوی هیومکتانت‌هایی مانند اوره یا گلیکول پروپیلن داشته باشند.

روش‌های درمانی دیگری نیز درمان خشکی پوست صورت وجود دارند، که عبارتند از:

• مصرف استروئیدهای موضعی: اگر خارش یا درماتایت (ورم پوست) وجود داشته باشد، می‌توانید از استروئیدهای موضعی استفاده کنید. در انتخاب استروئیدهای موضعی، بهتر است یک استروئید با پایه‌ی نرم‌کننده را انتخاب کنید تا از تسکین و نرمی پوست بیشتری برخوردار شوید.
• استفاده از مهارکننده‌های آهکی موضعی: در صورتی که استروئیدهای موضعی مناسب نباشند یا ترجیح می‌دهید از روش‌های غیرهورمونی استفاده کنید، می‌توانید از مهارکننده‌های آهکی موضعی استفاده کنید. این ترکیبات معمولاً حاوی عناصر غذایی مورد نیاز پوست هستند و بهبود رطوبت و آب رسانی به پوست کمک می‌کنند.

نکته مهمی که باید به آن توجه کنید این است که قبل از استفاده از هر روش درمانی، بهتر است با پزشک یا متخصص پوست مشورت کنید. آنها می‌توانند با توجه به وضعیت خاص پوست شما، روش درمانی مناسب را توصیه کنند. همچنین، حتماً دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌های استفاده از محصولات را به دقت دنبال کنید.

چگونه می‌توان از خشک شدن پوست جلوگیری کرد؟

باید عوامل تشدیدکننده را از بین برد:

• کاهش دفعات استحمام
• مرطوب کننده‌ها در زمستان و تهویه کننده‌ی هوا در تابستان
• داشتن یک استحمام کوتاه در برابر خیس خوردن به مدت طولانی در حمام
• استفاده از آب ولرم و نه داغ
• جایگزینی صابون استاندارد با یک پاک‌کننده‌ی دیگر مانند پاک‌کننده‌های مصنوعی، نرم‌کننده‌های حل‌پذیر در آب، حمام روغن، استفاده از روغن ضد خارش، بلغور جوی دو سر کلوئیدی و … .
• استفاده از یک نرم‌کننده به مقدار زیاد و مکرر، به خصوص در زمان بعد از حمام کردن و هنگام خارش. هرچه پوست خشک‌تر باشد، ضخیم‌تر می‌شود به خصوص در دست‌ها.

چشم‌انداز پوست خشک چیست؟

ممکن است زمینه‌ی وجود پوست خشک در طول زندگی ادامه داشته باشد، یا اینکه با کنترل عوامل تشدیدکننده‌ی خشکی پوست، این بیماری بهبود یابد.