درماتیت به معنای ضایعات پوستی است که قرمز و ملتهب هستند و باعث خارش پوست می‌شوند؛ سبورئیک به این معناست که این ضایعات پوستی در نواحی چرب پوست (محل وجود سلول‌های سباسه) مانند صورت، کف سر و وسط قفسه سینه، بروز می‌کند.
درماتیت سبورئیک یک عارضه بسیار شایع است و بسیاری از مردم بدون آن که بدانند، به این عارضه مبتلا هستند. به طور کلی ۴ در صد از کل جمعیت به درماتیت سبورئیک مبتلا هستند و نیمی از افراد بزرگسال نیز به شوره‌ی سر مبتلا هستند که در واقع شکل خفیفی از درماتیت سبورئیک کف سر است. این مشکل ممکن است در هر سنی پس از بلوغ ایجاد شود و این مشکل در مردان بیشتر از زنان شایع است. البته نوزادان نیز ممکن است به نوعی درماتیت سبورئیک در کف سر و در نواحی که با پوشک در تماس است، بشوند که این مشکل بعد از چند ماه برطرف می‌شود.
علت درماتیت سبورئیک
تحقیقات نشان می‌دهد که درماتیت سبورئیک، یک بیماری پوستی را که به صورت التهاب و تحریک پوست ظاهر می‌شود، می‌توان به قارچی به نام مالاسزیا نسبت داد. وقتی این قارچ بیش از حد رشد کند یا سیستم ایمنی بدن به آن واکنش نشان دهد، درماتیت سبورئیک ایجاد می‌شود. در اینجا باید توضیح دهیم که قارچ مالاسزیا از نوعی قارچ است که باعث بروز برفک یا کپک در غذا نمی‌شود. علت درماتیت سبورئیک معمولاً به هیچ بیماری پایه‌ای مرتبط نیست، اما در صورت ابتلای فرد به عفونت HIV، ممکن است شدت آن بیشتر شود. همچنین، این عارضه در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون نیز بیشتر رخ می‌دهد.
خستگی شدید و استرس نیز ممکن است عواملی باشند که باعث بروز ناگهانی درماتیت سبورئیک شوند. این بیماری در آب و هوای سرد بیشتر از آب و هوای گرم شیوع دارد و ارتباطی با رژیم غذایی فرد ندارد.
درمان درماتیت سبورئیک
برای درمان درماتیت سبورئیک باید میزان قارچ موجود در سطح پوست کاهش داده شود. برای این کار باید به صورت کنترل شده و بلند مدت از کرم‌ها و شامپوهای مخصوص استفاده شود. برای برطرف کردن خارش پوستی می‌توان به طور موقت از کرم‌های استروئیدی استفاده کرد.
همچنین برخی کرم‌های ضد التهاب غیر استروئیدی (calcineurin inhibitors) که برای درمان بیماری اگزما به کار می‌روند، در درمان درماتیت سبورئیک موثر بوده‌اند اما کاربرد آن‌ها برای این منظور هنوز رسما تایید نشده است (برای درمان درماتیت سبورئیک گواهی رسمی ندارند).
علائم درماتیت سبورئیک
علائم درماتیت سبورئیک در بین افراد مختلف، متفاوت است. نواحی از پوست که دچار این عارضه شده‌اند، قرمز رنگ هستند، نسبت به لمس حساس هستند و حالت پوسته‌پوسته دارند که این حالت هم باعث ناراحتی و آزار شخص می‌شود و هم به لحاظ ظاهری ناخوشایند است و خصوصا در صورت پوشیدن لباس تیره رنگ و ریختن پوسته‌ها روی لباس (شوره‌ها)، باعث خجالت فرد می‌شود. البته بعضی افرادی که به این عارضه دچار می‌شوند، مشکل شوره (یا پوسته شدن سطح پوست) را ندارند.
درماتیت سبورئیک به چه شکلی است؟
نواحی از پوست که به درماتیت سبورئیک دچار هستند، قرمز رنگ بوده و دارای پوسته‌های چرب هستند. این حالت معمولا در یک یا دو ناحیه از بدن ایجاد می‌شود اما ممکن است در مواردی نیز به صورت گسترده باشد. نواحی که اغلب به درماتیت سبورئیک دچار می‌شوند عبارتند از:
- روی سر: شدت درماتیت سبورئیک در سر می‌تواند خفیف و به صورت شوره‌های معمولی سر یا به صورت شدید و به شکل قرمزی پوست سر و جدا شدن پوسته‌های بزرگ‌تر و ترشح مایع از قسمت‌های ملتهب سر باشد.
درماتیت سبورئیک به طور معمول در مناطق مختلف بدن ایجاد می‌شود و می‌تواند تفاوت‌هایی در علایم و نشانه‌ها در هر ناحیه نشان دهد. در ادامه به بررسی برخی از این نواحی می‌پردازیم:
- پوست سر: درماتیت سبورئیک معمولاً در نواحی بین ابروها، کناره‌های بینی و روی گونه‌ها ظاهر می‌شود. در برخی موارد، پلک‌ها نیز ممکن است قرمز، تورم داشته و پوسته‌پوسته شوند.
- داخل و اطراف گوش: در برخی افراد، درماتیت سبورئیک در کانال داخلی گوش، حفره بیرونی گوش یا پشت گوش ایجاد می‌شود. در این موارد، پوست ممکن است به عفونت باکتری تحت عنوان پوسته‌پوسته شدن و ترشحات پوستی منجر شود. این التهاب می‌تواند باعث انسداد کانال گوش شود.
- روی قفسه سینه یا بالای کمر و بین دو شانه: در این حالت، درماتیت سبورئیک به صورت ضایعات پوستی با رنگ سرخ یا صورتی با مرز مشخص ظاهر می‌شود و پوست به صورت پوسته‌پوسته می‌باشد.
- نواحی تا شدن و چین‌خوردگی پوست: این عارضه گاهی در مناطق مرطوب پوست مانند زیر سینه، خط میانی باسن، زیر بغل و چین‌خوردگی‌های روی پوست شکم ایجاد می‌شود. در این حالت، پوست این نواحی به صورت براق و صورتی‌رنگ و ترک‌خورده ظاهر می‌شود.
- نواحی تیره‌تر پوست: در برخی از نواحی، درماتیت سبورئیک می‌تواند باعث تغییر رنگ پوست شود. این تغییر ممکن است باعث روشن‌تر یا تیره‌تر شدن پوست در نقاط مورد تحت تأثیر قرار گیرد.
درماتیت سبورئیک ممکن است در نواحی دیگر نیز ایجاد شود و علایم و نشانه‌ها متناسب با هر منطقه ممکن است تغییر کند. در صورت بروز هرگونه علایم مشکوک، مشاوره با پزشک متخصص پوست به منظور تشخیص و درمان مناسب الزامی است.
نحوه تشخیص
تشخیص درماتیت سبورئیک با معاینه‌ی پوست انجام می‌شود و معمولا نیازی به گرفتن نمونه‌ی پوستی یا آزمایش خون نمی‌باشد، اما در صورتی که شخص در معرض ابتلا به HIV باشد، لازم است مورد آزمایش قرار گیرد. انجام این کار برای تشخیص زود هنگام HIV و جلوگیری از پیشرفت بیماری و بهبود سلامت فرد، بسیار اهمیت دارد.
در صورتی که پزشک به وجود عفونت قارچی پوست سر مشکوک باشد، نمونه‌ی پوسته‌های روی سر را به آزمایشگاه می‌فرستد تا در صورت وجود قارچ کچلی در سر، این مشکل تشخیص داده شود.
در برخی موارد تمایز دادن درماتیت سبورئیک با انواع دیگر درماتیت بسیار مشکل است، خصوصا اگر درماتیت به صورت گسترده در بدن ایجاد شده باشد یا در نواحی خاصی مانند پلک چشم یا آلت تناسلی باشد. گاهی اوقات درماتیت سبورئیک شدید در ناحیه سر می‌تواند شبیه به پسوریازیس باشد. در موارد ابتلا به پسوریازیس، پوسته‌های جدا شده از سر ضخیم‌تر و سفید‌تر هستند و معمولا صورت شخص به عارضه پوستی دچار نمی‌شود.
آیا می‌توان این عارضه را کاملا درمان کرد؟
با روش‌های مختلف می‌توان درماتیت سبورئیک را بهبود داد یا کاملا برطرف کرد، اما روش درمان قطعی و دائمی برای این عارضه وجود ندارد و ممکن است با قطع درمان، درماتیت سبورئیک دوباره بازگردد.
این عارضه چگونه درمان می‌شود؟
معمولا لازم است که درمان درماتیت سبورئیک به صورت بلند مدت باشد، البته می‌توان دوره‌هایی را برای استراحت و توقف موقتی درمان تعیین کرد. انتخاب شیوه‌ی درمانی به شدت التهاب و خارش پوست و محل بروز عارضه‌ی پوستی دارد:
- روی سر: استفاده منظم از محلول یا شامپوهای ضد شوره که حاوی سلنیوم سولفاید (selenium sulphide)، پیریتیون روی (zinc pyrithione) یا کتوکونازول (ketoconazole). برای تاثیرگذاری بیشتر شامپو آن را روی پوست کف سر بمالید و قبل از شستن شامپو بین ۵ تا ۱۰ دقیقه صبر کنید. برای کنده شدن پوسته‌های ضخیم از روی سر می‌توانید از چند ساعت قبل، یا از شب قیل به سر خود محلول سالیسیلیک‌اسید یا روغن نارگیل بزنید. البته این کار باعث چرب شدن و احساس کثیفی سر می‌شود اما معمولا نتایج خوبی به همراه دارد. در صورتی که خارش سر شما زیاد است، ممکن است پزشک شما لوسیون یا ژل یا شامپوی حاوی استروئید را برای مصرف موقت و کوتاه مدت تجویز کند.
- درماتیت سبورئیک می‌تواند در سایر نواحی بدن نیز ظاهر شود و برای درمان آن از کرم‌ها و پمادهای ضد قارچ استفاده می‌شود. این داروها از جمله کلوتریمازول، میکونازول و نیستاتین هستند. استفاده مداوم از این داروها به علت بی‌خطر بودن آن‌ها، می‌تواند به صورت بلندمدت ادامه یابد. در صورتی که التهاب پوست بسیار شدید باشد، می‌توان این داروها را با یک استروئید خفیف ترکیب کرده تا التهاب پوستی کاهش یابد.
- استفاده از یک شامپو ضد قارچ حاوی کتوکونازول برای شستن بدن نیز می‌تواند مفید باشد. پیش از استفاده از شامپو، مناسب است ۵ تا ۱۰ دقیقه روی بدن صبر کنید.
- در صورت بروز درماتیت سبورئیک در کانال داخلی گوش، می‌توان از قطره‌های مخصوص گوش استفاده کرد. به هیچ عنوان نباید از گوش پاک کن‌های پنبه‌ای برای تمیز کردن داخل گوش استفاده کرد، زیرا این کار می‌تواند منجر به تحریک بیشتر پوست و تشدید علائم شود.
- برای درمان درماتیت سبورئیک روی پلک‌ها، می‌توان از یک شست‌و‌شو‌دهنده مخصوص پلک یا شامپوی بچه‌مانند (بدون ایجاد سوزش در چشم) استفاده کرد. با شستشوی پلک‌ها با این محصولات، می‌توان پوسته‌ها را از روی پلک جدا کرده و التهاب پوست را کاهش داد.
در موارد خاص، اگر درماتیت سبورئیک بسیار گسترده باشد یا درمان با روش‌های فوق موفقیت آمیز نبوده باشد، پزشک ممکن است دوره‌ای از داروهای ضد قارچ خوراکی را تجویز کند.
