سرطان پوست به عنوان شايع‌ترين سرطان در انسان شناخته مي‌شود. اين سرطان هنگامي اتفاق مي‌افتد که تغييراتي در سلول‌هاي سالم پوست به وجود مي‌آيد و رشد و تکثير آنها از کنترل طبيعي خارج مي‌شود. سه نوع اصلي از سرطان پوست وجود دارد که شامل سرطان سلول‌هاي بازل (BCC)، سرطان سلول سنگفرشي (SCC) و ملانوما مي‌باشد. دو نوع اول آن با هم به عنوان سرطان‌هاي غيرملانومايي پوست شناخته مي‌شوند. ساير انواع غير معمول سرطان پوست هم شامل تومورهاي سلولي مرکل و درماتوفیبروسارکوما پروتوبرانس (یا برجستگی فیبروسارکوم پوست) مي‌باشد.
علل بروز سرطان پوست
اصلی‌ترین و رایج‌ترین عامل برای ابتلا به سرطان پوست، قرار گرفتن در معرض پرتوهای ماوراء بنفش (UV) است که اغلب در نور آفتاب وجود دارند.
علاوه بر این، عوامل دیگری نیز ممکن است در بروز سرطان پوست نقش داشته باشند. این عوامل عبارتند از:
۱. استفاده از دستگاه‌های برنزه کننده پوست: استفاده طولانی مدت و بی‌رویه از دستگاه‌های برنزه کننده پوست، که در سالن‌های زیبایی و سولاریوم‌ها معمول است، می‌تواند خطر سرطان پوست را افزایش دهد.
۲. سرکوب یا اختلال در سیستم ایمنی بدن: سیستم ایمنی بدن مسئول حفاظت از بدن در برابر عوامل مخربی مانند میکروب‌ها و مواد آلرژی‌زا است. هر گونه سرکوب یا اختلال در این سیستم می‌تواند عامل زمینه‌ساز برای بروز سرطان پوست باشد.
۳. قرار گرفتن در معرض شدت‌های بسیار بالای تابش‌ها: ممکن است قرار گرفتن در معرض شدت‌های بسیار بالای تابش‌های مختلف مانند اشعه ایکس، نقشی در بروز سرطان پوست داشته باشد.
۴. تماس با بعضی مواد شیمیایی خطرناک: تماس با بعضی مواد شیمیایی خطرناک مانند آرسنیک (که در کارگران معدن، پرورش دهندگان گوسفند و کشاورزان رخ می‌دهد) و هیدروکربن‌های موجود در قیر، مواد نفتی و دوده‌های سیاه، می‌تواند باعث بروز سرطان پوست شود، به ویژه سرطان سلول‌های سنگفرشی.
با توجه به این موارد، حفظ سلامت پوست و پیشگیری از سرطان پوست نیازمند اجتناب از قرار گرفتن در معرض پرتوهای ماوراء بنفش، استفاده متعادل از دستگاه‌های برنزه کننده پوست، حفاظت از سیستم ایمنی بدن و اجتناب از تماس با مواد شیمیایی خطرناک است. همچنین، ارزشمند است که به منظور تشخیص زودرس سرطان پوست، منظماً از ویزیت‌های پزشکی و ارزیابی‌های پوستی استفاده شود.
علائم سرطان پوست
علائم سرطان پوست به نوع آن سرطان بستگی دارد. علائم سرطان سلول‌های بازل معمولاً به شکل برآمدگی‌های کوچک، نرم و کروی شکل بر روی قسمت‌هایی از پوست که بیشتر در معرض تابش آفتاب قرار می‌گیرد از قبیل سر، گردن و شانه‌ها می‌باشد. سایر نشانه‌های این نوع سرطان عبارت است از:
برجسته شدن رگ‌های خونی کوچک و قابل مشاهده بودن آنها در محل تومور
وجود یک فرورفتگی در مرکز تومور که اغلب همراه با پوسته پوسته شدن و خونریزی می‌باشد.
ایجاد یک حالت زخم و سوزش که با گذشت زمان بهبود پیدا نمی‌کند.
سرطان سلول‌های سنگفرشی معمولاً به شکل یک برآمدگی ضخیم و قرمز رنگ با حاشیه‌های مشخص است که بر روی آن، پوسته‌ای تشکیل می‌شود. این نوع از سرطان پوست نیز اغلب در قسمت‌هایی از بدن که بيشتر در معرض آفتاب قرار می‌گیرد، مشاهده می‌شود. این برآمدگی‌ها ممکن است تبدیل به زخم شده و خونریزی نماید. در صورتی که به‌موقع درمان نشود، می‌تواند به یک توده عظیم سرطانی تبدیل شود.
سرطان ملانوما در اغلب موارد به شکل لکه‌های پوستی به رنگ قهوه‌ای تا سیاه بروز می‌کند. سایر علائم سرطان ملانوما شامل موارد زیر است:
تغییر در اندازه، شکل، رنگ یا میزان برآمدگی خال‌های سیاه
ظهور خال‌های جدید در دوره بزرگسالی و یا بروز درد، خارش پوست، زخم شدن یا خونریزی در خال‌های سیاهی که از قبل وجود داشته است.
چند نکته ساده وجود دارد که به خاطر سپردن آنها می‌تواند در شناسایی زودهنگام سرطان پوستی ملانوما به شما کمک کند:
نامتقارن بودن – شکل یک طرف لکه پوستی با طرف دیگر آن یکسان نیست.
حاشیه‌های نامنظم – حاشیه لکه‌های سرطان ملانوما به شکل کنگره‌ای یا نامنظم می‌باشد.
رنگ – رنگ لکه‌های سرطان ملانوما اغلب به صورت ترکیبی از سیاه، برنزه، قهوه‌ای، آبی، قرمز یا سفید می‌باشد.
قطر – قطر لکه‌های سرطانی می‌تواند بیشتر از ۶ میلی‌متر باشد (تقریباً به اندازه ته یک مداد) البته در صورتی که زود تشخیص داده شود، اندازه آن به این حد نمی‌رسد.
پیشرفت – ابتدا به شکل خال‌های سیاهی است که با گذشت زمان، ظاهر آنها تغییر کرده و بزرگ‌تر می‌شود.
معاینات و آزمایش‌هایی برای تشخیص سرطان پوست
اگر شما هم فکر می‌کنید که خال یا لکه‌ای که بر روی پوست شما وجود دارد، حالت سرطانی پیدا کرده است، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. پزشک متخصص پوست، تمامی خال‌ها و لکه‌های مشکوک را مورد معاینه قرار می‌دهد. البته در بسیاری از موارد، پزشک تمام سطح پوست بدن شما را معاینه می‌کند. هر لکه‌ای که شناسایی آن مشکل بوده و یا مشکوک به سرطان پوست باشد، توسط پزشک نشانه‌گذاری می‌شود تا آزمايش‌هاي بيشتري بر روي آن انجام گيرد. آزمایش‌هایی که برای تشخیص یا تأیید سرطان پوست انجام می‌شود معمولاً شامل موارد زیر است:
پزشک با استفاده از یک ابزار دستی به نام ملافایند، یک اسکن از لکه پوستی مشکوک به سرطان می‌گیرد. سپس تصاویر اسکن شده از آن لکه به وسیله یک برنامه رایانه‌ای، مورد ارزیابی دقیق قرار می‌گیرد و در صورتی که سرطانی باشد، مشخص می‌شود.
یک نمونه کوچک (بیوپسی) از پوست لکه‌های مشکوک به سرطان برداشته شده و در زیر میکروسکوپ به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نمونه‌برداری بیوپسی معمولاً همیشه در مطب پزشک انجام می‌شود.
اگر نتایج بررسی نمونه‌های بیوپسی نشان دهد که شما به سرطان پوستی ملانوما مبتلا هستید، احتمالاً آزمایش‌های تکميلي دیگری هم بر روی شما انجام می‌شود تا میزان پیشرفت سرطان مشخص شود. این آزمایش‌ها معمولاً شامل آزمایش خون، عکس اشعه ایکس از قفسه سینه و چند مورد آزمایش دیگر است که در صورت نیاز انجام می‌شود. این آزمایش‌ها فقط در صورتی لازم است که اندازه لکه سرطانی ملانوما به حد خاصی رسیده باشد.
معاینه پوست به صورت شخصی
شما می‌توانید با معایناتی که خودتان به صورت ماهانه انجام می‌دهید، شانس یافتن علائم سرطان پوست را در مراحل اولیه آن بالا ببرید. اگر علائم سرطان پوست به‌موقع تشخیص داده شود، می‌توان قبل از آنکه آسیبی به پوست برسد، آن را درمان کرد. معاینات شخصی که به صورت دوره‌ای و منظم انجام شود، به شما کمک می‌کند تا هر گونه تغییر یا موارد مشکوک در وضعیت پوست را سریع‌تر تشخیص دهید.
بهترین زمان برای معاینه پوست، بلافاصله بعد از حمام است.
معاینه شخصی پوست خود را در یک اتاق روشن و با استفاده از یک آینه قدی و یک آینه دستی انجام دهید.
محل وجود خال‌ها، عوارض پوستی و لکه‌های ماه‌گرفتگی را به دقت شناسایی کنید و ببینید که شکل آنها چگونه است.
هر بار که این معاینه را انجام می‌دهید، وضعیت خال‌ها و لکه‌ها را به دقت بررسی کنید و در صورتی که تغییری در اندازه، ساختار و رنگ آنها به وجود آمده و یا روی آنها زخم شده باشد، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.
در هنگام معاینه، تمام قسمت‌های بدن خود از جمله نقاطی که دسترسی به آنها مشکل است را به دقت چک کنید. اگر خودتان نمی‌توانید قسمت‌هایی از بدنتان را به خوبی ببینید، از شخص دیگری بخواهید که در این کار به شما کمک کند.
به قسمت جلو و پشت بدن خود به طور کامل و با دقت در آینه قدی نگاه کنید (برای دیدن پشت بدن خود از آینه دستی استفاده کنید). دستان خود را به طور کامل بالا بگیرید و پهلوها و زیر بغل خود را در هر دو طرف بدن چک کنید.
درمان سرطان پوست
روش‌های درمانی برای سرطان سلول‌های بازل و سرطان سلول‌های سنگفرشی به طور کلی بسیار ساده است. معمولاً برداشتن لکه با استفاده از جراحی به عنوان روش اصلی برای درمان این نوع سرطان‌ها کافی است. اما درمان سرطان ملانوما ممکن است به اقدامات و روش‌های درمانی بیشتری نیاز داشته باشد. بسته به اندازه تومور سرطانی، از روش‌هایی مانند جراحی، پرتو درمانی، ایمونوتراپی و شیمی درمانی استفاده می‌شود.
درمان سرطان ملانوما به دلیل پیچیدگی مراحل آن و دشواری در تصمیم‌گیری‌های مربوطه، نیازمند همکاری چندین پزشک با تخصص‌های مختلف است. این تیم پزشکی ممکن است شامل یک متخصص پوست (در تشخیص و زیر نظر نظارت بر تومورهای پوستی)، یک جراح سرطان (برای انجام عمل جراحی از تومور) و یک آنکولوژیست (برای تعیین و راهنمایی در برنامه‌ریزی درمان‌های مختلف) باشد.
با توجه به اینکه درمان سرطان ملانوما نیازمند رویکردهای گسترده‌تری است، همکاری و تنظیم بین این تخصص‌ها باعث می‌شود تا درمان بهتر و شخصی‌تری برای هر فرد مبتلا به این نوع سرطان ارائه شود. هدف اصلی این تیم پزشکی، تشخیص زودرس و انجام درمان مناسب با استفاده از روش‌های بهینه است تا بیشترین اثربخشی در مدت زمان کوتاهتری داشته باشد و عوارض جانبی را کاهش دهد.
در نهایت، همکاری بین پزشکان مختلف با تخصص‌های مختلف درمان سرطان ملانوما را موثرتر و جامع‌تر می‌کند و به افزایش شانس‌های بهبود و تحقق بهترین نتایج در درمان این نوع سرطان کمک می‌کند.
درمان‌های پزشکی برای سرطان پوست
روش اصلی برای درمان سرطان سلول‌های بازل و سرطان سلول‌های سنگفرشی، انجام عمل جراحی و برداشتن تومور سرطانی می‌باشد. افرادی که به هر دلیل نتوان بر روی آنها عمل جراحی انجام داد، ممکن است از طریق پرتو درمانی تحت درمان قرار گیرند. پرتو درمانی شامل استفاده از پرتوهای کوچکی به صورت هدفمند بر روی لکه‌های پوستی می‌باشد. این پرتوها، سلول‌های غیر طبیعی را از بین می‌برد و لکه سرطانی موجود بر روی پوست را تخریب می‌کند. استفاده از روش پرتو درمانی می‌تواند باعث تحریک یا سوزش پوست در اطراف محل عارضه نیز بشود. همچنین ممکن است در بیمار حالت غش و ضعف شدید ایجاد کند. البته این عوارض جانبی به صورت موقتی هستند. علاوه بر آن، اخیراً یک کرم موضعی مخصوص برای درمان بعضی از انواع خوش‌خیم سرطان‌های غیر ملانومایی عرضه شده است که ممکن است نیاز به پرتو درمانی را نیز برطرف کند.
برای درمان موارد پیشرفته و بدخیم ملانوما، ممکن است از ایمونوتراپی، واکسن یا شیمی درمانی استفاده شود. این درمان‌ها معمولاً به صورت آزمایش‌های کلینیکی انجام می‌شوند. آزمایش‌های کلینیکی عبارت است از مطالعه و بررسی روش‌های درمانی جدید که با این هدف انجام می‌شود که ببینند آیا قابلیت تحمل بیمار نسبت به یک روش جدید، بیشتر از روش‌های فعلی و عملکرد آن روش در درمان عارضه، مؤثرتر از روش‌های فعلی هست یا خیر.
جراحی سرطان پوست
لکه‌های سرطانی کوچک را می‌توان با استفاده از روش‌های مختلفی از جمله اکسیزیون (بریدن لکه)، الکترودسیکیشن و کورتاژ (تراشیدن بافت تومور و سپس سوزاندن بافت با استفاده از یک سوزن الکتریکی) و یا کرایوسرجری (منجمد کردن لکه پوستی با نیتروژن مایع)، از روی پوست برداشت.
اما برای برداشتن تومورهایی که اندازه آنها بزرگ باشد، در مناطق پُرخطر از بدن قرار داشته باشند، به طور مکرر عود کنند و یا در قسمت‌هایی از بدن که از نظر زیبایی اهمیت دارند قرار گرفته باشند، از یک روش جراحی به نام جراحی میکروگرافیک موس (Mohs) استفاده می‌شود. در این روش، جراح بافت سرطانی پوست را با دقت و به صورت لایه به لایه برمی‌دارد تا به بافت سالم و عاری از سرطان برسد.
برای درمان سرطان ملانوما معمولاً از روش‌های تهاجمی‌تری استفاده می‌شود و فقط برداشتن بافت سرطانی از روی پوست برای این منظور کافی نیست. در واقع برای اطمینان از حذف کامل بافت‌های خطرناک لازم است که حدود یک تا سه سانتی‌متر از پوست اطراف لکه سرطانی که در ظاهر، سالم و طبیعی به نظر می‌رسد نیز برداشته شود. حتی بسته به عمق و ضخامت بافت سرطانی ممکن است لازم باشد که گره‌های لنفاوی مجاور آن نیز برداشته شده و از نظر سرطانی بودن مورد آزمایش قرار بگیرند. برای نمونه‌برداری از غدد لنفاوی از روش مخصوصی به نام نمونه‌برداری غده لنفاوی نگهبان (SLNB) استفاده می‌شود که در آن، گره‌های لنفاوی که احتمال سرطانی شدن آنها بیشتر باشد، به وسیله یک ماده رادیواکتیو ملایم شناسایی می‌شوند.
اقدامات لازم بعد از درمان سرطان پوست
روش درمان بسیاری از سرطان‌های پوست، از جمله سرطان‌های بازل و سرطان‌های سنگفرشی، اغلب از طریق جراحی و تحت نظر پزشک متخصص پوست در مطب درمان می‌شوند. با این حال، در برخی موارد، سرطان پوست ممکن است بعد از درمان اولیه، دوباره ظاهر شود. به طور معمول، این بازگشت در طی سه سال اول پس از درمان اولیه رخ می‌دهد. بنابراین، بعد از درمان سرطان پوست، حاظر بودن برای ارتباط مداوم با پزشک متخصص پوست، بسیار مهم است. برنامه درمانی خاصی که توسط پزشک برای شما تدوین شده است، باید به دقت رعایت شود. در صورت مشاهده هرگونه علائم جدید که به سرطان اشاره دارد، باید بلافاصله به پزشک خود مراجعه کنید.
در صورتی که با سرطان پیشرفته از نوع ملانوما مبتلا هستید، احتمالاً نیاز به مراجعه به پزشک آنکولوژیست برای بررسی دوره‌ای و منظم وضعیت پوست کل بدن و مناطقی که غدد لنفاوی در آنها واقع شده‌اند، وجود دارد. همچنین، عکسبرداری قفسه سینه و اسکن نقاط حساس بدن نیز انجام می‌شود. در طول زمان، فاصله زمانی بین مراجعات به پزشک بیشتر خواهد شد. در نهایت، ممکن است این آزمایش‌ها تنها یکبار در سال لازم باشند.
حفظ ارتباط مداوم با پزشکان متخصص و رعایت برنامه درمانی مشخص، اهمیت بسیاری در پیشگیری، تشخیص زودرس و مداومت در درمان سرطان پوست دارد. با اطلاعات و راهنمایی پزشکان، می‌توانید بهبود و کنترل بیشتری بر روند بیماری خود داشته باشید.
