اصطلاح پزشکی برای خارش، به عنوان “پروریتوس” شناخته می‌شود. خارش بدن یک حس ناراحت کننده است که روی پوست ایجاد می‌شود و باعث می‌شود افراد تمایل داشته باشند ناحیه مبتلا را با مالش یا خراش دادن روی پوست تسکین دهند. خارش پوست می‌تواند باعث ایجاد ناراحتی و التهاب در پوست شود. در موارد شدیدتر، ممکن است باعث اختلال در خواب، اضطراب و افسردگی شود. خارش پوست در یک ناحیه ممکن است منجر به آسیب‌دیدگی پوست شود، مانند ترکیدگی پوست یا ایجاداگزما، و در نتیجه پوست بیشتر در معرض خطر قرار بگیرد و در برابر عوامل آسیب‌زا آسیب‌پذیرتر شود.
خراش دادن پوست به علت خارش
چه چیزی باعث خارش می‌شود؟
عوامل متعددی باعث بروز خارش می‌شوند. آن‌ها را می‌توان در ۵ زیرگروه اصلی طبقه‌بندی کرد:
خارش موضعی
خارش موضعی در ناحیه‌ای خاص از بدن محدود می‌شود. این نوع خارش می‌تواند در اثر بثورات جلدی (به‌عنوان‌مثال التهاب پوست) ایجاد شود و یا ممکن است به دلیل حساسیت زیاد اعصاب در پوست (خارش نوروپاتیک) بروز نماید. خارش نوروپاتی می‌تواند در اثر فشار به اعصاب و یا تضعیف آن‌ها در مسیر اعصاب نخاعی یا ستون فقرات ایجاد شود. گاهی اوقات خارش نوروپاتی، در منطقه‌ای ایجاد می‌شود که میزان تولید عرق در آن کاهش یافته یا متوقف شده است.
| علل متداول خارش‌های موضعی | |||||||||||||
| پوست سر | درماتیت سبوره ای شوره سر |
||||||||||||
| پشت | بیماری‌ها گراور | ||||||||||||
| دست‌ها | بیماری پومفولیکس (نوعی اگزما) درماتیت دست |
||||||||||||
| اندام تناسلی | کاندیدا وولوواژینال مشکلات ناحیه وولو و واژن در زنان قبل از بلوغلایکن اسکلوروزیس |
||||||||||||
| پاها | اگزما گرانشی | ||||||||||||
| کف پا | کچلی پا | ||||||||||||
| علل نوروپاتی خارش موضعی بدون راش اولیه | |||||||||||||
| صورت | سندرم تروفیک تری‌ژمینال | ||||||||||||
| بازو | خارش براکیورادیال | ||||||||||||
| پشت | خارش اورمیک | ||||||||||||
| بخش خارجی واژن | خارش واژن | ||||||||||||
| مقعد | خارش مقعد | ||||||||||||
| هر قسمتی از پوست | هرپس زوستر (زونا) در طول دوره بهبودی |
ممکن است خاراندن موضع، به اگزما ساده، خارش مزمن و یا خارش ندولار منجر شود.
علل سیستمیک خارش
بیماری‌های سیستمیک می‌توانند در هرجایی از بدن خارش ایجاد کنند. گاهی اوقات به این نوع خارش‌ها، “خارش متابولیک” می‌گویند. در این حالت پوست هیچ مشکلی ندارد، مگر آنکه در اثر خاراندن دچار خراشیدگی شود.
| برخی از اختلالات سیستمیک است که باعث خارش می‌شوند | |||||||||||||
| بیماری‌های کلیوی | نارسایی‌های مزمن کلیوی | ||||||||||||
| بیماری‌های کبدی | نارسایی کبدی و انسداد مجاری صفراوی (خارش کلستاز) و مواردی که با آنزیم اتوکسین در ارتباط هستند (آنزیمی که اسید لیزوفسفاتیدیک را تولید می‌کند) | ||||||||||||
| بیماری‌های غدد/ متابولیک | دیابت پرکاری تیروئیدکم‌کاری تیروئید میکزودم هایپرگلیسمی |
||||||||||||
| خون | کم‌خونی ناشی از فقر آهن غلظت خون بالا لوسمی لنفاویلنفوم هوچکین |
||||||||||||
| سیستم عصبی | خارش‌های نوروپاتیک مانند خارش‌های ایجادشده بعد از سکته مغزی،
نوروپاتی فیبر کوچک خارش عصبی دست‌کاری عصبی پوست |
بیماری‌های پوستی که منجر به خارش می‌شوند
خارش معمولاً نشانه‌ای از یک بیماری پوستی می‌باشد. بیماری‌های زیاد موجب خارش می‌گردند، بعضی از آن‌ها در زیر آورده شده‌اند:
- درماتیت تماسی آلرژیک
- پوست خشک
- کهیر
- پسوریازیس
- درماتیت آتوپیک
- فولیکولیت
- درماتیت هرپتی فرم
- سیمپلکس لیکن
- لیکن پلان
- پمفیگویید بولوز
- شپش
- گال
- میلیریا
- آفتاب‌سوختگی
- پیتیریازیس روزآ
- میکوزیس فونگوئید
خارش‌های تماسی
ممکن است خارش در اثر تماس با یک عامل خارجی ایجاد شود:
- مواد محرک و آلرژن
- کهیر فیزیکی، به‌عنوان‌مثال درموگرافیزم
- خارش آکواژنیک
- حشرات
- داروها (موضعی یا سیستمیک) به‌عنوان‌مثال، مخدرها، آسپرین
دلایل هورمونی برای خارش
حدود ۲٪ از زنان حامله بدون هیچ علت آشکاری دچار خارش پوست می‌شوند. معمولاً این حالت در سه‌ماهه سوم رخ می‌دهد و پس از زایمان، برطرف می‌شود. خارش عمومی بدن یکی از علائم شایع یائسگی می‌باشد.
چگونه خارش ایجاد می‌شود؟
خارش، مشابه درد، می‌تواند در هر نقطه‌ای از پوست ایجاد شود و از طریق مسیرهای عصبی و با همکاری سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) و سیستم عصبی محیطی بروز یابد. تحقیقات نشان داده است که دو مسیر عصبی حساس به خارش شناسایی شده‌اند:
- مسیر تحریکی هیستامین: این مسیر از طریق ایجاد حساسیت مکانیکی در فیبرهای C فعال می‌شود.
- مسیر تحریکی کاهیج: این مسیر از طریق ایجاد حساسیت در فیبرهای C پلی مودال فعال می‌شود.
تصاویر تصویربرداری نشان داده‌اند که مراکز پردازش خارش و درد دارای همپوشانی هستند. خارش می‌تواند از طریق تحریک و تعامل مسیرهای عصبی و بخش خاکستری نخاع متوقف شود.
درمان خارش
آنچه شما می‌توانید انجام دهید
- می‌توانید پوست خود را تحت کمپرس سرد قرار دهید، و یا در ناحیه آسیب‌دیده از لوسیون کالامین استفاده نمایید.
- از مصرف غذاهای ادویه‌دار، الکل و کافئین خودداری کنید چراکه با افزایش جریان خون پوست باعث بدتر شدن خارش‌ها می‌شوند.
- سعی کنید کمتر به حمام بروید، زمانی که از حمام استفاده می‌کنید، سعی کنید به‌جای آب داغ از آب سرد یا ولرم استفاده نمایید. از صابون‌های غیر ارایشی استفاده کرده و بیش از ۲۰ دقیقه در حمام نمانید. پوست خود را آهسته خشک کرده و حوله را بر روی آن نکشید. از مواد شوینده ملایم برای شستشو شوی لباس‌ها استفاده کنید تا پوست شما کمتر تحریک گردد.
- از پوشیدن لباس‌های تنگ و یا لباس‌هایی که باعث تحریک پوست شما می‌شوند، مانند لباس‌های پشمی و برخی از پارچه‌های مصنوعی خودداری کنید. پنبه و یا ابریشم بهترین نوع لباس برای استفاده است. لباس‌خواب باید شل و نرم باشد. اتاق‌خواب باید خنک باشد.
- ناخن‌های خود را تمیز، کوتاه و صاف نگه‌دارید. برای جلوگیری از آسیب خاراندن در خواب، در شب از دستکش‌های پنبه‌ای استفاده نمایید.
هنگام خارش به‌جای خراشیدن پوست، آهسته پوست را مرطوب نمایید.
- لوسیون کالامین (شامل فنل است وپوست را خنک می‌کند): برای پوست‌های خشک استفاده نشود و فقط برای چند روز استفاده گردد.
- لوسیون منتول / کافور: پوست را خنک می‌کند.
- استفاده منظم از مرطوب کننده‌ها، به‌خصوص اگر پوست خشک باشد.
- کورتیکواستروئیدهای موضعی خفیف برای مدت کوتاه.
آنتی‌هیستامین‌های موضعی برای خارش‌های مزمن استفاده نمی‌شوند، چراکه پوست را حساس‌تر کرده و درنتیجه باعث اگزمای تماسی آلرژیک، می‌شوند. اگر خارش شدید باشد و باعث اختلال خواب شود، داروهای خوراکی نیز ممکن است، نیاز باشند. برخی از داروها ممکن است در کاهش خارش مؤثر باشند و برخی دیگر بیشتر به خاطر اثرات آرام‌بخشی‌شان استفاده می‌شوند.
- آنتی‌هیستامین‌ها مناسب‌ترین درمان برای کهیر تلقی می‌شوند. بااین‌حال، ستیریزین غیر آرام‌بخش، می‌تواند در کاهش خارش مؤثر باشد. از آنتی‌هیستامین‌های حاوی آرام‌بخش نیز برای آرام کردن خارش استفاده می‌شود.
- دوکسپین و آمی تریپتیلین: داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای هستند، که بر سیستم عصبی مرکزی و محیطی اثر می‌گذارند.
زمانی که خارش توسط بیماری‌های متابولیک، بدخیمی‌ها و یا نوروپاتی، ایجاد شود، داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای مانند میرتازاپین و مهارکننده‌های باز جذب سروتونین (پاروکستین، سرترالین، فلوکستین) نیز ممکن است استفاده گردند.
- اگر خارش توسط کنین ها یا پروستاگلاندین ها ایجادشده باشد، گاهی اوقات آسپرین مؤثر است. توجه: آسپیرین باعث ایجاد یا تشدید خارش در برخی از بیماران می‌شود.
- داروهای ضد صرع مانند سدیم والپروات، گاباپنتین و پرگابالین نیز ممکن است در برخی بیماران مفید است، به‌عنوان‌مثال، در کسانی که به علت نارسایی کلیه و یا نوروپاتیک دچار خارش می‌شوند. مکانیسم اثر نامشخص است.
- تالیدومید در درمان خارش ندولر و خارش‌های مزمن بسیار موفق بوده است اما به دلیل عوارض جانبی جدی و هزینه زیاد به‌ندرت استفاده می‌شود.
- داروهای آنتاگونیست مانند اسپری‌های داخل بینی بوتورفانول، قرص نالترکسون و نالفورفین در بیماران مبتلا به خارش کبدی مؤثر بوده است.
- ریفامپیسین برای بیماران مبتلا به خارش کلستاز (نوعی بیماری کبدی) مؤثر است.
- گزارش‌شده در خارش شدید همراه با بدخیمی‌ها، داروی آنتاگونیست NKR1 (به‌طورمعمول به‌صورت کوتاه‌مدت برای بعد از عمل یا تهوع ناشی از شیمی‌درمانی استفاده می‌شود) مؤثر بوده است. برای خارش نوروپاتیک و خارش ندولرنیز تحت بررسی می‌باشد.
ممکن است بیماران مبتلا به خارش عمومی بدن، از فتوتراپی (درمان با اشعه ماوراء بنفش) بهره‌مند شوند. این روش برای درمان پیسی و بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی (تحت دیالیز) و بیماران مبتلا به نفوذ ائوزینوفیلیک، بسیار مفید است.
توصیه‌های پزشکی
بسیاری از موارد خارش پوست به طور خودبخود در یک مدت زمان کوتاه بهبود می‌یابند. با این حال، اگر خارش شما بهبود نیابد و یا زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، ضروری است که به یک پزشک مراجعه کنید. اگر خارش شدید باشد و برای مدت طولانی ادامه داشته باشد یا علائم دیگری مانند مشکلات تنفسی، التهاب پوست یا زردی در شما ظاهر شود، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین، اگر تمام بدن شما بدون دلیل آشکاری خارش داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کنید زیرا این ممکن است نشانه وجود یک بیماری جدی در شما باشد. اگر هیچ علت واضحی برای خارش وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است برای پیدا کردن علل زمینه‌ای، آزمایش‌هایی را تجویز کند.
این آزمایش‌ها ممکن است عبارتند از:
۱. نمونه‌برداری از منطقه آسیب‌دیده پوست: این نمونه می‌تواند توسط آزمایشگاه تجزیه‌وتحلیل شود و به تشخیص بیماری پوستی کمک کند.
۲. آزمایش خون: برای بررسی بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، بیماری‌های تیروئید یا بیماری‌های کلیوی، آزمایش خون انجام می‌شود.
با توجه به نتایج آزمایش‌های انجام شده و تشخیص علت خارش، پزشک ممکن است شما را برای ارزیابی‌های بیشتر یا درمان‌های تکمیلی به مراکز درمانی یا بیمارستان ارجاع دهد.
